Ο σταλινισμός και οι μεταμοντέρνοι
θαυμαστές του
Το απόγευμα της Πέμπτης, 27 Φεβρουαρίου 2014, παρουσιάστηκε στο Free Thinking Zone το βιβλίο του Λεωνίδα Χατζηπροδρομίδη Ο Σταλινισμός και οι μεταμοντέρνοι θαυμαστές του (εκδόσεις «Επίκεντρο») μπροστά σε ένα προσηλωμένο κοινό, το οποίο γέμισε ασφυκτικά το φιλόξενο εναλλακτικό βιβλιοπωλείο της Σκουφά. Για το βιβλίο μίλησαν οι Πάσχος Μανδραβέλης, Γιώργος Σιακαντάρης και Δημήτρης Ψυχογιός ενώ τη συζήτηση και τις ερωτήσεις που δέχτηκαν οι ομιλητές και ο συγγραφέας μετά το τέλος της παρουσίασης συντόνισε ο εκδότης του βιβλίου, συγγραφέας και ο ίδιος, Πέτρος Παπασαραντόπουλος. Τα σημεία στο οποία στάθηκαν ιδιαίτερα και οι τρεις εισηγητές ήταν η μέχρι τούδε απουσία παρόμοιου corpus στην ελληνική βιβλιογραφία καθώς και το γεγονός ότι τα δοκίμια τα οποία μελετά και αναλύει ο συγγραφέας ανήκουν σε φιλοσόφους και διανοητές —όπως ο Κολακόφσκι και ο Μίλος— με σημαντικό έργο στη μελέτη και αποδόμιση του σταλινισμού το οποίο όμως παραμένει αμετάφραστο στη χώρα μας, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα Βαλκάνια. Φυσικά, αναφορά από όλους έγινε και στον «μεταμοντέρνο θαυμαστή» του σταλινισμού, Σλάβοϊ Ζίζεκ, στον οποίον ο συγγραφέας έχει αφιερώσει το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του, προσδίδοντάς του τον χαρακτηρισμό «Ο ριζοσπάστης-διασκεδαστής».
Ακολουθούν αποσπάσματα από τον
πρόλογο του Πέτρου Παπασαραντόπουλου, ένα απόσπασμα από κάθε κεφάλαιο του
βιβλίου και μια βιβλιοπαρουσίαση του δημοσιογράφου Ανδρέα Μπελιμπασάκη με τίτλο Ένα βιβλίο που λυτρώνει την Αριστερά.
Λεωνίδας Χατζηπροδρομίδης, Ο σταλινισμός και οι μεταμοντέρνοι θαυμαστές του
Πρόλογος του Πέτρου Παπασαραντόπουλου
Ο συγγραφέας θέτει από την αρχή το δάκτυλο επί τον τύπον των ήλων. Αναμετριέται με την απλουστευτική θεώρηση, που είχε για πολύ καιρό επικρατήσει στην Αριστερά, ότι ο Σταλινισμός ήταν μια παρέκκλιση, ένα ατύχημα, σε μια κατά βάση σωστή θεωρία, τον μαρξισμό.
[...]
Ίσως την οξυδερκέστερη κριτική σε αυτή τη μετατροπή της ιδεολογίας σε θρησκεία την έχει κάνει ο Μπέρτραντ Ράσελ, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας, που δεν δίστασε να συγκρίνει τον μπολσεβικισμό με το Ισλάμ την εποχή της άνθισής του, υποστηρίζοντας ότι «και οι δύο θρησκείες είναι πρακτικές, κοινωνικές, μη πνευματικές και στοχεύουν στην κυριαρχία τους σ’ αυτό τον κόσμο. Αυτό που το Ισλάμ έκανε για τους Άραβες, το ίδιο μπορεί να κάνει ο μπολσεβικισμός για τους Ρώσους…η ανυπαρξία κοσμοθεωρητικών κενών, η κατοχή απαντήσεων για όλα τα ερωτήματα, η ανυποχώρητη στάση απέναντι σε όλους, ακόμη και στους καλοπροαίρετους αντιπάλους, η ετοιμότητα για την επιβολή βίαιων μεθόδων για την επίτευξη του ανώτερου στόχου, ο μαχητικός αθεϊσμός, όλα αυτά είναι σημάδια όχι επιστημονικής (ελεύθερης) αλλά θρησκευτικής (ανελεύθερης) σχέσης απέναντι στον κόσμο».
[...]
Ο συγγραφέας εξετάζει αναλυτικά τη σχέση του σταλινισμού με τους ανθρώπους και επισημαίνει τη συνειδητή ισοπέδωση του ατόμου που εμπεριέχει ο σταλινισμός ως ιδεολογία.
[...]
Συμπυκνώνει αυτή την αντίληψη στα λόγια ενός αντιπάλου του Στάλιν, που βίωσε σε όλη του τη ζωή τη σταλινική θηριωδία και δολοφονήθηκε από αυτή, του Τρότσκι, το 1924: «Ο άνθρωπος δεν μπορεί να έχει δίκαιο ενάντια στο κόμμα. Μπορεί να έχει δίκιο μόνο με το κόμμα και μέσω του κόμματος, αφού η ιστορία δεν δημιούργησε άλλο δρόμο για την πραγματοποίηση αυτού που είναι δίκαιο».
[...]
Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστική η απάντηση που έδωσε ο Έρικ Χόμπσμπαουμ για τον Ζίζεκ: «Θεωρώ ότι είναι ορθός ο χαρακτηρισμός του Ζίζεκ ως διασκεδαστή. Χρησιμοποιεί με επιδέξιο τρόπο την τεχνική της πρόκλησης που προσελκύει το ενδιαφέρον, αλλά δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι όσοι τον διαβάζουν μπορούν να αναστοχαστούν για τα προβλήματα της Αριστεράς». Συνέντευξη στον Tristram Hunt στην εφημερίδα The Observer, 16 Ιανουαρίου 2011.
1. Λέσεκ Κολακόφσκι
Μια σπάνια διανοητική περιπέτεια
[...] Με τον Κολακόφσκι έχουμε μια άλλη ανάγνωση της Ιστορίας, κόντρα στο ρεύμα και στη διανοητική τύφλωση, στην τυφλή υπακοή και στην απάθεια, μια ανάγνωση μοναχική δυστυχώς, που υπερασπίζεται αξίες εναντίον των κυρίαρχων ιδεολογιών η πανοπλία των οποίων δεν αφήνει να περάσει η αλήθεια! Με τον Κολακόφσκι και την πνευματική του περιπέτεια τίθενται μερικά ερωτήματα: μπορεί η ανθρώπινη σκέψη να προσδιορίσει το μέλλον ή η εξουσία έχει κλείσει όλους τους ορίζοντες και έχει αιχμαλωτίσει τη σκέψη; Τι ρόλο παίζουν οι διανοούμενοι; Είναι ιμάντες μεταβίβασης εντολών των μηχανισμών οι οποίοι έχουν προσδιορίσει ότι το μέλλον είναι αποφασισμένο σε όλες τις λεπτομέρειές του απ’ αυτούς; Ο Κολακόφσκι εκφράζει έναν άλλο ανοικτό κόσμο, ο οποίος συγκρούεται με τον κλειστό προπαγανδιστικό μηχανισμό που έχει οριοθετήσει και κλείσει το μέλλον στα μέτρα του. [...]
2. Η ενθουσιώδης πορεία προς τον ολοκληρωτισμό
Ένα δοκίμιο για το τρίτομο έργο του Κολακόφσκι "Τα κύρια ρεύματα του μαρξισμού" [...] Ο Γκράμσι αποτελεί για τον Κολακόφσκι μια εντελώς ξεχωριστή περίπτωση, που δεν έχει καμιά σχέση με τις σταλινικές νομοτέλειες και απλουστεύσεις και τον θεωρεί ως τον πιο πρωτότυπο πολιτικό συγγραφέα στη μετα-λενινιστική γενιά.
«Ο Γκράμσι ήδη από το 1914 δεν αποδεχόταν τη δημοφιλή πίστη ανάμεσα στους σοσιαλιστές για τη δράση των “ιστορικών νόμων που θα εξασφαλίσουν στην ανθρωπότητα το σοσιαλιστικό μέλλον” και δεν πίστευε στο φυσικό αναπόφευκτο της προόδου. […]
»Ο εισαγγελέας που κραύγασε στη δίκη του Γκράμσι ότι αυτός ο εγκέφαλος πρέπει να σταματήσει για είκοσι χρόνια, έκανε ακριβώς το αντίθετο από αυτό που σκόπευε. Αν ο Γκράμσι τα χρόνια του φασισμού τα περνούσε στο εξωτερικό, σίγουρα θα ήταν ένας από τους αποκηρυγμένους και αν ήταν βέβαια στη Μόσχα θα είχε δολοφονηθεί. Η φασιστική φυλακή τού εξασφάλισε την απομόνωση και ανάγκασε τον εγκέφαλό του να λειτουργήσει σε θεωρητικά πεδία. Από τα κείμενα της φυλακής παρουσιάζεται μια προσπάθεια μαρξιστικής φιλοσοφίας της κουλτούρας, στην οποία δεν μπορούμε να αρνηθούμε την αυτονομία και την ευρύτητα των απόψεων. […]
»Ο Γκράμσι χρησιμοποιεί τα επίθετα “μοιρολατρικός”, “ντετερμινιστικός”, “μηχανιστικός”, τα οποία θεωρεί ότι αντιπαρατίθενται ριζικά στη μαρξιστική θεωρία. Η συνείδηση της τάξης που δεν έχει την ιστορική πρωτοβουλία παίρνει εύκολα τη μορφή παρηγοριάς με την επίκληση των “ιστορικών νόμων”. Αυτή είναι πρωτόγονη και μισοθρησκευτική πίστη που μπορεί να συγκριθεί με τις μοιρολατρικές θεωρίες της θείας πρόνοιας στον χριστιανισμό. Η φιλοσοφία της πράξης από τη φύση της δεν μπορεί να υπολογίζει στη δράση “ιστορικών νόμων” ως παραγόντων κοινωνικών αλλαγών» . [...]
3. Τσέσλαβ Μίλος: Η αιχμάλωτη σκέψη
[...] Η Αιχμάλωτη σκέψη είναι το δοκίμιο που έγραψε ο Τσέσλαβ Μίλος το 1951 (εκδόθηκε το 1953), όταν εγκατέλειψε τη διπλωματική του εργασία, στην πρεσβεία της Πολωνίας στο Παρίσι, και ζήτησε πολιτικό άσυλο στη Γαλλία. Στο βιβλίο αναλύονται οι εμπειρίες του από τους κύκλους των διανοουμένων στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη και τη βαθμιαία προσαρμογή τους στο ολοκληρωτικό σύστημα. Το δοκίμιο αυτό σφραγίζει μια εποχή απομυθοποιώντας τις ιδεολογικές ψευδαισθήσεις της. Ταυτόχρονα δείχνει πόσο ισχυρή είναι η πνευματική εντιμότητα που ξεπερνάει τους ορίζοντες της εποχής του.
Υπάρχουν αυθεντικοί διανοούμενοι που ξεπερνούν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και την κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής τους και γίνονται σημείο αναφοράς στις μελλοντικές γενιές. Αυτοί είναι πολύ λίγοι, σπάνιοι. Υπάρχουν και άλλοι διανοούμενοι που μεταφέρουν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και την κυρίαρχη ιδεολογία μιας προηγούμενης εποχής στο μέλλον. Αυτοί είναι οι εγκλωβισμένοι ιδεολογικά άνθρωποι, που αντί να ξεπεράσουν την εποχή τους μεταφέρουν από το παρελθόν μια ιδεολογία και αιχμαλωτίζουν το μέλλον. Εκείνοι που βλέπουν αυτό που θα συμβεί, κρίνουν απροκατάληπτα, δεν έχουν ιδεολογικές παρωπίδες με βάση τις αναγκαιότητες και τις νομοτέλειες και μπορούν να διακρίνουν το ουσιαστικό, δηλαδή αυτό που καθορίζει την πορεία της κοινωνίας, από το δευτερεύον, δηλαδή από τα επιφαινόμενα που αποσκοπούν στην ιδεολογική κατανάλωση.
Το κείμενο του Μίλος γράφτηκε στην αρχή μιας εποχής, αλλά έχει ακόμη μεγαλύτερη δύναμη μετά το τέλος της ιστορικής περιπέτειας. Στη διάρκεια αυτών των δεκαετιών γράφτηκαν εκατομμύρια βιβλία τα οποία από την αρχική έκδοσή τους είχαν μόνο προπαγανδιστική χρησιμότητα, διαμορφώνοντας όμως γενιές ολόκληρες στο πνεύμα του Μούρτι-Μπινγκ και του Κέτμαν. Ο Μίλος έχει την ηθική στάση της προσωπικής εμπειρίας του, της υπεράσπισης των θυμάτων της τυφλής ιστορίας και καταθέτει τη μαρτυρία του χωρίς να τον ενδιαφέρει η επιβεβαίωση των γύρω του ή το χειροκρότημα. Με τη γνωριμία του Μίλος χάνεται η όποια επίκληση της αθωότητας, της άγνοιας και της φυγής από την πραγματικότητα, αφού αυτή διευρύνεται και ενισχύεται με την ψυχολογική γνώση της ιστορικής στιγμής, της εξουσίας και της αξίας της ανθρώπινης ζωής.
Πέρασαν εξήντα χρόνια από τότε που γράφτηκε αυτό το κείμενο. Το σύστημα της αναγκαιότητας κατέρρευσε. Αλλά το κείμενο αυτό του Μίλος παραμένει χρήσιμο, γιατί η αιχμάλωτη σκέψη που αναλύει κυριαρχεί γύρω μας. [...]
4. Ο σύντομος δρόμος προς τον σοσιαλισμό
Από τον Τκάτσοφ στον Λένιν, από τον Νετσάγεφ στον Στάλιν
[...] Ο γνωστότερος επαναστάτης της περιόδου 1860-1880 ήταν ο Νετσάγεφ. Η πολιτική δίκη του στην Πετρούπολη, από τις 13 Ιουλίου έως τις 23 Σεπτεμβρίου του 1871, ήταν η πρώτη δημόσια πολιτική δίκη στη Ρωσία. Δημοσιεύοντας τότε δυο σημαντικά ντοκουμέντα, την Κατήχηση ενός επαναστάτη και το Πρόγραμμα επαναστατικών δραστηριοτήτων, και συνδέοντάς τα με τον Νετσάγεφ που κατηγορούνταν για τη δολοφονία μέλους της οργάνωσης, του φοιτητή Ιβάνοφ, η εξουσία σκόπευε να συκοφαντήσει όλο το επαναστατικό κίνημα στη χώρα και στο εξωτερικό και ιδιαίτερα στη Διεθνή. Στην προβολή του Νετσάγεφ έπαιξε ρόλο και το μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι Οι δαιμονισμένοι (1871-72), που βασιζόταν στα στενογραφημένα πρακτικά της δίκης και δημοσιεύθηκε σε εφημερίδες και περιοδικά την ίδια περίοδο.
Στη σοβιετική ιστοριογραφία υπήρχε, πέρα από τις κατηγορίες του Πλεχάνοφ που έβλεπε στη «Λαϊκή Θέληση» τον κύριο αντίπαλο του μαρξισμού, μια προσπάθεια ιστορικής αποκατάστασης του Νετσάγεφ. Η μαρξίστρια Βέρα Ζάσουλιτς, που το 1878 πυροβόλησε τον δήμαρχο της Πετρούπολης Τρέποφ, θεωρούσε ωστόσο ότι «ο Νετσάγεφ δεν ήταν προϊόν του κόσμου μας ούτε της διανόησής μας. Την επαναστατική του ενέργεια δεν την έτρεφαν οι επαφές με το περιβάλλον της διανόησης, αλλά το μίσος, το έντονο μίσος».
Αλλά πολύ έντονη αρνητική κριτική στη σχέση των Μπολσεβίκων με τον Νετσάγεφ έκανε και ο Μαξίμ Γκόρκι στο περιοδικό Νέα ζωή (1917-1918), όπου τον Νοέμβριο του 1917 γράφει: «Ο Λένιν εισάγει στη Ρωσία σοσιαλιστικό σύστημα με τη μέθοδο του Νετσάγεφ – με όλη τη δύναμη μέσα απ’ τη λάσπη». Αυτό το άρθρο βέβαια δεν καταχωρήθηκε στα Άπαντα του Γκόρκι (1949-1955), με τους τριάντα τόμους, στο πλαίσιο της υγιούς σταλινικής λογοκρισίας. [...]
5. Σταλινισμός: Η τυραννία ως υπόσχεση ελευθερίας
[...] Στον σταλινικό κομμουνισμό η απόλυτη εξουσία του κατάργησε την πολιτική, την οικονομία, την ιστορία και την ανθρώπινη καθημερινότητα, επιβάλλοντας τους δικούς της αυθαίρετους νόμους. Αυτό το οποίο στον μαρξισμό ήταν η οικονομία ως βάση ερμηνείας των φαινομένων, στον σταλινισμό αντικαθίσταται πια από την απόλυτη εξουσία. Η βάση είναι η εξουσία, ενώ το εποικοδόμημα είναι όλες οι άλλες δραστηριότητες που κατευθύνονται και ελέγχονται απ’ αυτήν. Η μαρξική αντίληψη ότι «η ελεύθερη ανάπτυξη του κάθε ατόμου είναι προϋπόθεση για την ελεύθερη ανάπτυξη όλων», στον σταλινικό κομμουνισμό χάθηκε μέσα στην ιερότητα των κομματικών εντολών, όπου το άτομο δεν υπάρχει παρά ως στοιχείο μιας απρόσωπης και κατευθυνόμενης μάζας.
Ήταν τέτοια η απόλυτη εξουσία του Στάλιν, χωρίς ιστορικό προηγούμενο, που έδινε εντολές για συλλήψεις, εκτελέσεις, βασανισμούς, οι οποίες στόχο είχαν να τσακίσουν τη σπονδυλική στήλη της κοινωνίας και να καταργήσουν τη διάκριση αλήθειας και ψέματος. Το κόμμα, η εργατική τάξη, η ιστορία, μιλούσαν μέσα από τον ιστορικό βολονταρισμό του αφεντικού που μετατράπηκε ο ίδιος σε νομοτελειακό εκφραστή της απόλυτης αλήθειας. Στην περίοδο του σταλινισμού δεν είχε χάσει την ανθρώπινη ιδιότητα μόνο το θύμα, που είχε χαραχθεί πάνω του το τραύμα του ανήμπορου, είχε σημαδευτεί βαθιά και ο θύτης, η απρόσωπη εξουσία, αφού είχε ξεφύγει από την ιστορία, από την ανθρώπινη κοινωνία και δεν υπήρχε πια γι’ αυτόν σωτηρία παρά μόνο στη διαιώνιση του εγκλήματος. Εδώ το μίσος καταλαμβάνει όλον τον χώρο, αφού είχαν καταργηθεί όλες οι διαμεσολαβήσεις, είχε εκμηδενιστεί η λογική και απόμεινε μόνο το μίσος ως ιδεολογία, χωρίς αιτίες, νομοτέλειες και αναγκαιότητες. Αφού έχουμε αποφασίσει για τον τελικό στόχο, ως ολοκληρωμένο, τέλειο και αναμφισβήτητο, τα μέσα είναι απλώς εργαλεία στην ιερή υπηρεσία του στόχου. Ο αυτόματος πιλότος έχει μπει σε λειτουργία. Η σκέψη, το συναίσθημα, οι ανθρώπινες ιδιότητες έχουν καταργηθεί! [...]
6. Σταλινισμός: Ο βολονταρισμός ως αναγκαιότητα
[...] Η θέση του Στάλιν για την ανάγκη του μονολιθικού κόμματος ως λενινιστικής αντίληψης και της δικτατορίας του προλεταριάτου ως μαρξιστικής άποψης κυριάρχησε απόλυτα και άκριτα στη διάρκεια ενίσχυσης της εξουσίας του και υπέταξε τα πάντα στον γραμματέα του κόμματος, δηλαδή στον Στάλιν. Τα πρόσωπα της ηγεσίας του κόμματος ήταν πιόνια στα χέρια του Στάλιν και οι συμπεριφορές τους είχαν χαρακτηριστικά υποτακτικών άνευ όρων. Θα προσεγγίσουμε μερικά πρόσωπα της ηγεσίας του κόμματος για να δούμε από κοντά τη δουλοπρέπεια τους και την πλήρη κατάργηση της προσωπικής τους ευθύνης.
Η περίπτωση του Μολότοφ (1889-1986), ανώτατου στελέχους του κόμματος και της κυβέρνησης, πρωθυπουργού, υπουργού Εξωτερικών, αντιπροέδρου της κυβέρνησης, είναι η πιο χαρακτηριστική. Στη μακρά σταδιοδρομία του δίπλα στον Στάλιν σιώπησε βέβαια για όλα τα εγκλήματα, αλλά δεν τόλμησε να πει ούτε λέξη όταν το αφεντικό τού είπε «θα συλλάβουμε τη γυναίκα σου». Στο Πολιτικό Γραφείο απλώς σιώπησε και η γυναίκα του Πωλίνα συνελήφθη το 1937, έμεινε στο στρατόπεδο έως το 1953, όταν μετά τον θάνατο του Στάλιν παρακάλεσε τον Μπέρια να αφήσουν την Πωλίνα και αυτή βγήκε από τη φυλακή την ημέρα της κηδείας του Στάλιν, στις 9 Μαρτίου 1953! Αυτός που υπέγραψε όλες τις καταδίκες και συμμετείχε σε όλες τις ραδιουργίες του Στάλιν δεν τολμούσε να πει μια λέξη στο αφεντικό του, που απολάμβανε την ταπείνωση των «συνεργατών» του. Τελικά, η Πωλίνα όταν απελευθερώθηκε από το Γκουλάγκ το 1955 δεν επέστρεψε στον σύζυγό της.
Ο γραμματέας του Κ.Κ. Φινλανδίας Όττο Κουουσίνεν (1881-1964) ανώτατο στέλεχος της σοβιετικής κυβέρνησης και γραμματέας της Κομιντέρν (1921-1939), δεν είπε κουβέντα όταν ο Στάλιν του ανακοίνωσε ότι θα συλλάβουν τη γυναίκα του Αΐνο και τον γιο του, το 1937. Η Αΐνο έμεινε στα στρατόπεδα έως το 1955, για να φύγει στη Φινλανδία το 1964, όπου έγραψε τις αναμνήσεις της, Ο Θεός γκρεμίζει τους αγγέλους του, λίγο πριν πεθάνει, το 1970. Όταν ο Στάλιν ρώτησε τον Κουουσίνεν γιατί δεν προσπάθησε να τους απελευθερώσει, εκείνος απάντησε ότι «προφανώς υπήρχαν σοβαροί λόγοι για τη σύλληψή τους». Τότε ο Στάλιν χαμογέλασε ειρωνικά και διέταξε την απελευθέρωση του γιου του.
Ο Μιχαήλ Καλίνιν (1875-1946), πρόεδρος του Ανωτάτου Σοβιέτ (1919-1946), από τους πιο στενούς συνεργάτες του Στάλιν, δεν είχε καμιά τύψη όταν συνέχισε να συνεργάζεται αρμονικά με το αφεντικό του παρά τη σύλληψη της γυναίκας του Αικατερίνης, την οποία υπεραγαπούσε και με την οποία είχε δύο κόρες. Η Αικατερίνη Καλίνιν έμεινε στα στρατόπεδα από το 1938 έως το 1945, όπου πέρασε φρικτά βασανιστήρια. Αλλά φαίνεται ότι ο Καλίνιν έβρισκε το θάρρος να παρακαλάει τον Στάλιν για τη γυναίκα του και εκείνος σε κάποια στιγμή είπε: «Καλά, ας πάει στο διάβολο και η γυναίκα σου. Θα την απελευθερώσω όταν τελειώσει ο πόλεμος». Όταν η Αικατερίνη επέστρεψε στη Μόσχα από το στρατόπεδο, αρνήθηκε να ζήσει με τον άνδρα της στο Κρεμλίνο και πήγε στις κόρες της. Έλεγε ότι δεν μπορούσε να αντέξει τη συνάντηση με τον Στάλιν που την έστειλε αθώα στη φυλακή. Ωστόσο στην κηδεία του Καλίνιν το 1946 βρέθηκαν όλοι μαζί, η Αικατερίνη πίσω από το φέρετρο και δίπλα της ο Μπέρια και ο Στάλιν, που όπως έγραψαν τότε οι εφημερίδες «βαθιά συγκινημένος της εξέφρασε τα συλλυπητήριά του».
Για να μην ξεχνούμε τη σχέση «ηθικής» και «πολιτικής», ας θυμίσουμε ότι ο Καλίνιν ήταν γνωστός και για τα πολλά βιβλία του «για την κομμουνιστική ηθική και την κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση». Οι ομιλίες του στους νεολαίους τυπώνονταν σε εκατομμύρια αντίτυπα. Γράφει λοιπόν, σε βιβλίο του, το 1949: «Η κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση, όπως την κατανοούμε εμείς, είναι πάντα συγκεκριμένη. Στις συνθήκες μας αυτή πρέπει πάντα να υποτάσσεται στους στόχους που τίθενται μπροστά στο κόμμα και στο Σοβιετικό κράτος». Για να γίνει σαφές το παραπάνω απόσπασμα, πρέπει να τονίσουμε ότι δεν υπάρχει αφηρημένα ούτε ηθική ούτε διαπαιδαγώγηση. Στις συγκεκριμένες συνθήκες όλα είναι προπαγάνδα και πρέπει να υποταχθούμε στο συμφέρον του κόμματος.
Αυτήν τη διασκέδαση του Στάλιν, να απολαμβάνει την εξουσία του με την ταπείνωση των συνεργατών του, με τις δολοφονίες και την οργάνωση σκηνοθετημένων δικών, με τις πιο τερατώδεις ομολογίες, ο ψυχαναλυτής και κοινωνικός φιλόσοφος Έριχ Φρομ (1900-1980) την χαρακτηρίζει ως «κλινική περίπτωση μη σεξουαλικού σαδισμού»:
«Τα βασανιστήρια που την εποχή του Στάλιν χρησιμοποιούσε η NKVD ξεπερνούσαν σε αγριότητα όλα όσα μπορούσε να φανταστεί η τσαρική αστυνομία. Ενίοτε έδινε προσωπικά εντολές για το είδος των βασανιστηρίων που πρέπει να εφαρμοστούν στον φυλακισμένο. Μια ιδιαίτερη μορφή την οποία απολάμβανε ο Στάλιν ήταν να πείθει τους ανθρώπους για την ασφάλειά τους, για να τους συλλάβει τελικά μια-δυο μέρες αργότερα. Ο Στάλιν απολάμβανε τη σαδιστική ικανοποίησή του γνωρίζοντας την πραγματική μοίρα του ανθρώπου, ενώ ταυτόχρονα τον έπειθε για τη συμπάθεια προς αυτόν. Υπάρχει μεγαλύτερη εξουσία από αυτήν πάνω στο άλλο πρόσωπο;
»[…] Ο γνωστός ιστορικός και δημοσιολόγος Ι. Στέκλοφ, ανήσυχος από όλες αυτές τις συλλήψεις, το 1938, τηλεφώνησε στον Στάλιν και ζήτησε να συναντηθούν. “Βέβαια, έλα”, του είπε ο Στάλιν και τον έπεισε όταν συναντήθηκαν: “Τι πρόβλημα έχεις; Το κόμμα σε ξέρει και σε πιστεύει, μην ανησυχείς για τίποτε”. Ο Στέκλοφ γύρισε στο σπίτι του, στους φίλους και στην οικογένειά του, αλλά το ίδιο βράδυ ήλθε η NKVD και τον συνέλαβε. Φυσικά η πρώτη σκέψη των φίλων του και της οικογένειάς του ήταν να τηλεφωνήσουν στον Στάλιν για τον οποίο νόμιζαν ότι δεν έχει γνώση του συμβάντος. Ήταν πολύ πιο εύκολο να πιστεύεις στην άγνοια του Στάλιν απ’ ό,τι στην πανουργία του. Το 1938 ο Ι. Α. Ακούλοφ, παλαιότερα ανώτατο στέλεχος της ΕΣΣΔ και αργότερα γραμματέας της Εκτελεστικής Επιτροπής του Κόμματος, έπεσε και υπέστη σοβαρή εγκεφαλική διάσειση. Με απαίτηση του Στάλιν κλήθηκαν γνωστοί χειρουργοί από το εξωτερικό για να σώσουν τη ζωή του. Μετά από μακρά και δύσκολη ανάρρωση ο Ακούλοφ επέστρεψε στη δουλειά του, για να συλληφθεί σύντομα και να εκτελεστεί». [...]
7. Σταλινισμός: Η εξουσία ως αιώνια επιβολή στην κοινωνία
[...] Υπήρχε μια ιδιαιτερότητα στη σχέση των μαζών με την πίστη στον τελικό στόχο. Οι μάζες που βίωναν το καθεστώς στη Σοβιετική Ένωση και στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης ζούσαν τη διπλή ζωή τους χωρίς να πιστεύουν σε τίποτε από την καθεστωτική προπαγάνδα. Απλώς την ανέχονταν κυνικά και συμμορφώνονταν μην μπορώντας να κάνουν κάτι άλλο. Οι ελάχιστοι διανοούμενοι που ήθελαν να αντιστρατευθούν στην επίσημη προπαγάνδα ή διώκονταν ή έφευγαν στη Δύση, π.χ. Σαχάροφ, Σολζενίτσιν, Κολακόφσκι, Χέλλερ, Μπάουμαν κ.ά. Αλλά οι μάζες που δεν βίωναν το καθεστώς και είχαν την ιδιαίτερη ιστορική διαδρομή τους, όπως π.χ. στην Ελλάδα, ζούσαν έντονα τη σχέση με την πίστη στο καθεστώς που υποσχόταν την τελική απελευθέρωση. Με τον τρόπο αυτό, η κοσμική θρησκεία είχε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, ήταν πολύ πιο ρευστή και αντιφατική απ’ ό,τι οι κλασικές θρησκείες. [...]
8. Η «μεγαλοφυΐα» του συντρόφου Στάλιν
Ο αιώνιος ολοκληρωτισμός και η τέχνη της χειραγώγησης των μαζών
[...] Ο Στάλιν κινείται στον απρόσωπο χώρο της ιστορικής αναγκαιότητας και της νομοτέλειας της Ιστορίας, όπου αυτός ερμηνεύει κάθε φορά, από το ύψος της εξουσίας του, την πορεία και το νόημά της. Εργαλεία που έχει στη διάθεσή του είναι η έννοια της δικτατορίας του προλεταριάτου, ως τάξης που θα καταργήσει την ταξική κοινωνία με την άνοδό της στο ιστορικό προσκήνιο, και την πρωτοπορία αυτής της τάξης, το κόμμα, που θα επιβάλει τη δικτατορία, συντρίβοντας όλους τους εχθρούς. Τελικά, όμως, τα μέσα που θα οδηγούσαν στον σκοπό, δηλαδή στην εγκαθίδρυση της κομμουνιστικής κοινωνίας, επιβλήθηκαν ως αυτοσκοπός, ως προσωπική εξουσία και εξαφάνισαν τον σκοπό.
Ο νεαρός Μαρξ (1818-1883) είχε μιλήσει για την «κατάργηση της φιλοσοφίας με την πραγματοποίησή της», αλλά ο Στάλιν την κατάργησε με τη διακωμώδησή της. [...]
9. Σλάβοϊ Ζίζεκ: Ο ριζοσπάστης-διασκεδαστής
[...] Ο Ζίζεκ δεν εκφράζει κάποια συνεκτική σκέψη, απλώς προσπαθεί μέσω της φιλοσοφικής πολυπλοκότητας και των αποσπασμάτων από διαφόρους φιλοσόφους, εκτός τόπου και χρόνου, μαζί με την επίκληση σταρ του κινηματογράφου και της τηλεόρασης να θεμελιώσει έναν άναρχο και ευρηματικό λόγο. Δεν δημιουργεί ερωτήματα, δίνει μόνο «απαντήσεις».
Το επιστημονικό και φιλοσοφικό του οπλοστάσιο δεν έχει ευρύτερη απήχηση, όμως ο λαϊκισμός του και οι «ριζοσπαστικές» αριστερές υποσχέσεις του απευθύνονται σε ένα πλατύ ακροατήριο, έμπλεο αφέλειας, αθωότητας και νεανικού πάθους. [...]
Ένα βιβλίο που λυτρώνει την Αριστερά
του Ανδρέα Μπελιμπασάκη
Ο γραμματέας του ΚΚ Φινλανδίας Όττο Κουουσίνεν (1881-1964) ανώτατο στέλεχος της σοβιετικής κυβέρνησης και γραμματέας της Κομιντέρν (1921-1939), δεν είπε κουβέντα όταν ο Στάλιν του ανακοίνωσε ότι θα συλλάβουν τη γυναίκα του Αΐνο και τον γιο του, το 1937. Η Αΐνο έμεινε στα στρατόπεδα ως το 1955, για να φύγει στη Φινλανδία το 1964, όπου έγραψε τις αναμνήσεις της «Ο Θεός γκρεμίζει τους αγγέλους του» λίγο πριν πεθάνει, το 1970. Όταν ο Στάλιν ρώτησε τον Κουουσίνεν γιατί δεν προσπάθησε να τους απελευθερώσει, εκείνος απάντησε ότι «προφανώς υπήρχαν σοβαροί λόγοι για τη σύλληψή τους».
Το βιβλίο του Λεωνίδα Χατζηπροδρομίδη, «Ο Σταλινισμός και οι μεταμοντέρνοι θαυμαστές του» (εκδόσεις «Επίκεντρο», 2013), αποτελεί ένα αναπάντεχο δώρο στην ελληνική κοινωνία, κυρίως όμως στην ελληνική Αριστερά. Γιατί; Οι διανοητές της ελληνικής Αριστεράς (μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού) επιχείρησαν, κατά καιρούς, να ερμηνεύσουν το «φαινόμενο του σταλινισμού» υπερβολικά αργοπορημένα και με πολύ αδύναμο τρόπο. Φωτεινή εξαίρεση ο Καστοριάδης και μια μικρή ομάδα γύρω του.
Αυτή η Αριστερά, που υπήρξε σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα κομμουνιστική, είχε μια απόλυτη-σχεδόν αρρωστημένη- συναισθηματική και πολιτική αναφορά στη Μόσχα. Το δόγμα που τη συντρόφευσε δεκαετίες μετά τον θάνατο του Στάλιν και την αποκάλυψη των βάρβαρων εγκλημάτων του ήταν «ναι, καταλαβαίνω, αλλα δεν θέλω να ξέρω λεπτομέρειες». Μιλάμε δηλαδή για παρατεταμένο σύμπτωμα οξείας πολιτικής αμνησίας! Ακόμη και η ανανεωτική κομμουνιστική Αριστερά (ΚΚΕ Εσωτερικού) που θεωρητικά είχε υπερβεί τις αγκυλώσεις, το μόνο που κατάφερε ήταν να ψελλίσει φοβικά κάτι περί «παραβίασης της σοσιαλιστικής νομιμότητας», «γραφειοκρατικού σοσιαλισμού» και «δογματικών παρεκκλίσεων».
Το νέο βιβλίου του Λ. Χατζηπροδρομίδη, χωρίς να είναι αυτός ο σκοπός του, σε καιρούς διανοητικών συγχύσεων και συλλογικής κατάθλιψης, λυτρώνει δραματικά αυτούς που θέλουν να «επιστρέψουν» και να συγκρουσθούν με το οδυνηρό παρελθόν, παράλληλα όμως να αναζητήσουν (εάν υπάρχει) το πέρασμα σε μια νέα κοινωνική ελπίδα.
Τα δοκίμια αυτού του βιβλίου επιχειρούν, μέσα απ’ τoν σταλινικό ζόφο, που σφράγισε τον 20ό αιώνα, να καταδείξουν τον κυριαρχικό ρόλο της εξουσίας, στο ολοκληρωτικό σύστημα και τη μετατροπή της ιδεολογίας σε απολογητική.
Η «επιτυχία» του σταλινισμού συνίστατο και στη σύνδεση των μεσσιανικών φαντασιώσεων με τα πραγματικά κοινωνικά προβλήματα. Η ιδιαιτερότητά του και το φωτοστέφανό του βρίσκεται στην υπόσχεση του τελικού στόχου, με την απελευθέρωση απ’ την ταξική κοινωνία και την κατάργηση της προϊστορίας.
Όμως, ακριβώς, ο θανάσιμος εναγκαλισμός του σταλινισμού, με τον τελικό στόχο, ακύρωσε την όποια προσπάθεια για κοινωνική απελευθέρωση στις κοινωνίες της Δύσης, αφού την ταύτισε με τη βία και την επιβολή τυραννίας.
Ο φανατισμός και η βεβαιότητα, για τον τελικό στόχο, που μετατράπηκε σε θρησκευτική πίστη, δεν επέτρεπαν τη λειτουργία θεσμών αφού μοναδική εξουσία ήταν το κόμμα και ο ηγέτης του.
Η ανάλυση του σταλινισμού είναι μοναδικά επίκαιρη αφού αφορά την προβληματική της εξουσίας χωρίς τη μελέτη της οποίας δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε την ουσία του ολοκληρωτισμού στις διάφορες μορφές του.
Εκατομμύρια πιστοί του υπήρξαν θύματά του, ενώ ο κυνισμός και ο αμοραλισμός, στη σκιά της απόλυτης εξουσίας, επέτρεπαν την επιβίωση του υπηκόου. Η θριαμβευτική πορεία του σταλινισμού εκφράζει την πετυχημένη χειραγώγηση των μαζών που διψούν και απαιτούν την προσωπολατρία.
Στο βιβλίο θα παρακολουθήσουμε τη δύναμη της σκέψης του Κολακόφσκι, τη διορατικότητα του Μίλος αλλά και την αδυναμία των δυτικών μαρξιστών να τους κατανοήσουν, την ιδιαιτερότητα του Τζίλας, τη διεισδυτικότητα του Ράσελ, την επιμονή του Σουβάριν, την αθωότητα του Λόντον και του Τσιμπούλσκι και δεκάδων άλλων, αλλά και τον κυνισμό του Μολότοφ, του Καλίνιν, του Κουουσίνεν κ.λπ.
Όταν ο αναγνώστης διασχίσει αυτό το εφιαλτικό τοπίο της τραγωδίας θα φτάσει στη φάρσα της «μεταμοντέρνας σκέψης» με τις εξυπνάδες του Ζίζεκ και τους αθώους χειροκροτητές του να απολαμβάνουν δωρεάν την… επανάσταση!
Ο Λ. Χατζηπροδρομίδης έζησε στο Βελιγράδι απ’ το 1975 ως το 1989 όπου αποφοίτησε απ’ τη φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου και υπήρξε ανταποκριτής των εφημερίδων «Αυγή» και «Ελευθεροτυπία» ενώ συνεργάστηκε με διεθνή πρακτορεία ειδήσεων.
Έγραψε τα βιβλία «Γιουγκοσλαβία- η έκρηξη του εθνικισμού» 1η έκδ.1991, 2η 1996, εκδ. Παρασκήνιο. «Η δολοφονία της Γιουγκοσλαβίας» 1999, εκδ. Παρατηρητής. Επιμελήθηκε των βιβλίων «Η επιβολή της βαρβαρότητας στη Γιουγκοσλαβία» 1998 και «Μιλόσεβιτς ένας επιτάφιος» 2001, εκδ. Παρατηρητής.
Μετέφρασε μεταξύ των άλλων Μέσα Σελίμοβιτς «Ο Δερβίσης και ο Θάνατος», Λάντισλαβ Μνιάτσκο «Η γεύση της εξουσίας», Κάρελ Κόσικ «Η διαλεκτική του συγκεκριμένου» και «Η διαλεκτική της κρίσης» Νεμπόισα Πόποβ «Ο σερβικός λαϊκισμός», Μπρ. Στσεπάνοβιτς «Στόμα γεμάτο χώμα», «Ο θάνατος του κυρίου Γκόλουζα», «Η απολύτρωση». Ντρ. Μιχαϊλοβιτς «Όταν άνθιζαν τα κολοκύθια», Μίλοραντ Πάβιτς «Το λεξικό των Χαζάρων». Τα τελευταία χρόνια συνεργάζεται με το «Athens Review of books».
Γεννήθηκε στα Κύργια Δράμας.
Πηγή: protagon
Αναρτήσεις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου